Αράχωβα-Παρνασσος
Η περιοχή της Αράχωβας είναι γεμάτη από αρχαίες οικίσεις, που ανάγονται ως το 1200 π.Χ. Στο δε Κωρύκειο Άντρο, τα αρχαιότερα ίχνη ανάγονται στα νεολιθικά χρόνια (3.000 π.Χ.). Στον Παρνασσό υπάρχουν λείψανα Μεσοελλαδικής (1.900 - 1.600 π.Χ.) και της Υστεροελλαδικής περιόδου (1.600 - 1.100 π.Χ.).
Αρχαιότατη πόλη η Λυκώρεια, ψηλά στον Παρνασσό μας οδηγεί στον καιρό του Κατακλυσμού, όταν στη Λιάκουρα, την πιο ψηλή κορυφή του βουνού (2.457 μέτρα) στάθηκε η κιβωτός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, που γέννησαν τον Έλληνα, γενάρχη των Ελλήνων.
Το όνομα «Παρνασσός», λέξη προελληνική, μας φέρνει στα βάθη του χρόνου, πριν από το 2.000 π.Χ. αφού ετυμολογικά, η λέξη υποστηρίζεται ότι προέρχεται από την γλώσσα των Πελασγών στων οποίων τα τοπωνύμια ήταν συχνή η κατάληξη -σσος.
Στην Αράχωβα υπήρχαν 3 ομηρικές πόλεις: η Ανεμώρεια/Ανεμώλεια, η Κυπάρισσος και η Υάμπολις, οι οποίες αναφέρεται ότι είχαν συμμετάσχει στον Τρωικό Πόλεμο μαζί με τις άλλες Φωκικές πόλεις. Ενώ στην Ιλιάδα αναφέρονται τα ονόματα του Επίστροφου και του Σχεδίου, γιων του Ιφίτου Ναυβουλίδη από την Κυπάρισσο. Στην αρχαιότητα η περιοχή της Αράχωβας ανήκε στην Φωκίδα και η κατοίκησή της είναι πυκνή, ιδιαίτερα στα κλασικά (500 - 300 π.Χ.), ελληνιστικά (300 - 100 π.Χ.) και ρωμαϊκά χρόνια (100 π.Χ. - 400 μ.Χ.). Στην περιοχή «Πάνιας» υπήρχε Παλαιοχριστιανικός οικισμός (4ος - 7ος αιώνας μ.Χ.) και η κατοίκηση συνεχίζεται μέχρι και τα Μεσοβυζαντινά χρόνια (10ος - 11ος μ.Χ.). Κατόπιν μετακινείται στον τόπο του σημερινού οικισμού.
Ο Γάλλος Pouquevίlle αναφέρει ότι η Αράχωβα τον 13ο αιώνα κυβερνάται την οικογένεια de Nolse και ο περιηγητής Κυριάκος από την Αγκώνα (1435) γράφει ότι η πόλη ήταν πολυάνθρωπη. Το 16ο αιώνα εμφανίζει άνθηση και το 1728 αναφέρεται ως η «διασημότερη κώμη στον Παρνασσό».
Η Αράχωβα έπαιξε σημαντικό ρόλο στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Η μεγάλη μάχη που έδωσε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης εδώ το Νοέμβριο του 1826 αντιμετωπίζοντας νικηφόρα 2.000 Τουρκαλβανούς, έσωσε την Επανάσταση, καθώς ανέκοψε την προέλαση των τουρκικών στρατευμάτων και έτσι όλη η Στερεά Ελλάδα σήκωσε τη σημαία της ελευθερίας.
Ο Παρνασσός εκτείνεται στους νομούς Βοιωτίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας. Βόρεια και ανατολικά βρίσκεται η λεκάνη του βοιωτικού Κηφισού, βορειοδυτικά ενώνεται με την Γκιώνα και στα δυτικά και νοτιοδυτικά, έχει τον ελαιώνα της Άμφισσας. Νότια βρίσκεται η κοιλάδα του Πλειστού ποταμού, με τον ελαιώνα της Αράχωβας, τμήμα του Δελφικού Τοπίου. Ο δυτικός Παρνασσός, ομαλός και δασωμένος, περιβάλλεται από απότομες πλαγιές; και γκρεμούς στα νότια και δυτικά. Σε κεντρικό σημείο του ορεινού συγκροτήματος ορθώνονται οι δύο ψηλότερες κορυφές του βουνού, η Λιάκουρα (2.457 μ.) και o Γεροντόβραχος (2.367 μ.).
Τα ελατοδάση του Παρνασσού φιλοξενούν αγριογούρουνα και αρκετά είδη μικρών πουλιών και θηλαστικών και σπάνια χλωρίδα, στις γυμνές κορυφές του φυτρώνουν σπάνια και ενδημικά φυτά και στις ορθοπλαγιές του φωλιάζουν σπάνια είδη αρπακτικών πουλιών.
Στη νοτιοδυτική πλευρά του Παρνασσού, κοντά στους Δελφούς, βρίσκεται και το «Κωρύκειον Άντρον», μήκους 100μ. Είναι ένα σπήλαιο με ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας από τα αρχαία χρόνια. Κατά τη μυθολογία ήταν το δώρο του Θεού Απόλλωνα στην Κωρύκεια Νύμφη, απ' όπου πήρε και το πρώτο όνομα.
Εδώ βρέθηκε μεγάλος αριθμός ευρημάτων της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου, αγγεία της μυκηναϊκής περιόδου, αλλά και άφθονο υλικό από την αρχαϊκή, κλασική και ρωμαϊκή περίοδο.
Οι αρχαίοι πίστευαν πως μέσα από τις σπηλιές του υπήρχε δρόμος που επικοινωνούσε με τον Άδη, ενώ θεωρούνταν έδρα των χρησμών της Πυθίας και ότι συγκοινωνούσε με υπόγεια σήραγγα με το ναό του Απόλλωνος στους Δελφούς.
Το άφθονο υλικό που βρέθηκε, κυρίως αναθηματικού χαρακτήρα αφιερωμένο στον Πάνα και τις Νύμφες, μαρτυρά τη χρήση του χώρου ως χώρο μαντείας.